تشیع و شیعیان امامیه در ایران از سقوط خوارزمشاهیان تا تأسیس حکومت ایلخانی

با سقوط حکومت شیعه مذهب آل بویه، نفوذ و آزادی شیعیان امامیه در ایران، برای مدت مدیدی از دست رفت. سلجوقیان به عنوان حامیان سنی خلافت عباسی با تشیع درگیر بودند؛ که این امر شیعیان را به تقیّه واداشت. قدرت روز افزون سلاجقه، اقتدار سیاسی را در قلمرو اسلامی قبضه نمود. در اواخر سده ی ششم هجری، الناصر لدین الله برای تجدید اقتدار خلافت عباسی، درگیر منازعات سیاسی با نهاد سلطنت گردید که با سقوط سلاطین سلجوقی توسط خوارزمشاهیان، این آشفتگی سیاسی به قوّت خویش باقی ماند. با حمله ی مغول و به تبع تأسیس حکومت ایلخانی که با تساهل و تسامح مذهبی ایشان همراه بود، زمینه ی ترویج و گسترش دو چندان تشیع امامیه در این دوره، فراهم گردید. از آن جایی که هر رویدادی در بستر برخی عوامل شکل می گیرد، لذا این پژوهش درصدد است با بهره گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی عوامل موثر در گسترش تشیع امامیه در این دوره بپردازد. دستاوردی که از این تحقیق حاصل می گردد این است که خلیفه ی عباسی برای پشتوانه ی حکومتی خویش، با حمایت از جنبش اجتماعی فتوّت که دارای وجوه مشترک با تشیع بود؛ زمینه برای حضور شیعیان امامیه در کادر حکومتی خلافت عباسی را فراهم ساخت. این فضای تقریباً مساعد، مبنایی برای گسترش تشیع از جانب عالمان شیعی به عنوان مروّجان این مذهب گردید. عالمان شیعه که در عصرآل بویه به تدوین کتب عقیدتی خویش پرداخته بودند، در دورانی که آشفتگی سیاسی جامعه را تحت تأثیر خویش قرار داده بود؛ به انتشار میراث فرهنگی خویش روی آوردند. در نتیجه با استقرار مغولان و تأسیس حکومت ایلخانی، این عالمان شیعه با صدور فتاوای سیاسی موثر و منطبق با جامعه و همراهی با هیأت حاکمه، از جایگاه ارزشمندی در نزد ایشان، برخوردارگردیدند؛ که در این میان نقش خواجه نصیرالدین طوسی در نوع خود بی نظیر بود. وی به دلیل رویکرد متساهل خویش با اهل سنت به ویژه در کادر حکومتی و نفوذ در شخص سلطان، در جهت گسترش تشیع گام برداشت.